1.3 คำถามเชิงวิพากษ์
การตั้งคำถามเชิงวิพากษ์เป็นทักษะที่สำคัญในการพัฒนาการคิดเชิงวิเคราะห์และวิจารณ์ คำถามเชิงวิพากษ์ช่วยกระตุ้นให้นักเรียนพิจารณาประเด็นต่าง ๆ จากหลายมุมมอง ต่อยอดความคิด และสำรวจความเข้าใจของตนเองอย่างลึกซึ้ง การตั้งคำถามที่ดีไม่เพียงแต่ช่วยให้เกิดการเรียนรู้ที่มีคุณค่า แต่ยังช่วยให้นักเรียนพัฒนาทักษะการแก้ปัญหาและการคิดสร้างสรรค์ได้อีกด้วย
คำถามเชิงวิพากษ์ (Critical Questions) กับคำถามกระตุ้นความคิด (Thought-Provoking Questions) มีความคล้ายคลึงกันมาก แต่ก็มีความแตกต่างในบางแง่มุม ดังนี้
-
คำถามเชิงวิพากษ์ (Critical Questions)
เป็นคำถามที่มุ่งเน้นการวิพากษ์ วิจารณ์ หรือวิเคราะห์ประเด็นอย่างมีเหตุผลและเป็นระบบ นักเรียนจะต้องใช้ทักษะการคิดเชิงวิพากษ์ในการแยกแยะและประเมินข้อมูลหรือความคิดต่าง ๆ เพื่อหาข้อสรุปที่มีความน่าเชื่อถือ ตัวอย่างเช่น:- "ข้อมูลนี้มีความถูกต้องหรือไม่? มีหลักฐานใดสนับสนุน?"
-
คำถามกระตุ้นความคิด (Thought-Provoking Questions)
เป็นคำถามที่มุ่งกระตุ้นให้นักเรียนคิดนอกกรอบ มองลึกลงไปในประเด็นต่าง ๆ หรือสำรวจความเป็นไปได้ใหม่ ๆ โดยคำถามเหล่านี้อาจไม่จำเป็นต้องเน้นการวิเคราะห์อย่างเป็นระบบเสมอไป แต่จะเน้นการเปิดโอกาสให้เกิดความคิดสร้างสรรค์และการสำรวจแนวคิดที่หลากหลาย ตัวอย่างเช่น:- "ถ้าคุณสามารถเปลี่ยนกฎของฟิสิกส์ได้ คุณจะเปลี่ยนกฎข้อไหน?"
ความคล้ายคลึง:
ทั้งคำถามเชิงวิพากษ์และคำถามกระตุ้นความคิดต่างก็มีจุดมุ่งหมายในการพัฒนาการคิดของนักเรียน ไม่ว่าจะเป็นการคิดอย่างลึกซึ้ง การตั้งคำถาม หรือการทบทวนแนวคิดที่มีอยู่
ความแตกต่าง:
- คำถามเชิงวิพากษ์มุ่งเน้นการวิเคราะห์และประเมินข้อมูลอย่างมีเหตุผลและเป็นระบบ
- คำถามกระตุ้นความคิดอาจมีลักษณะเปิดกว้างมากกว่า เน้นกระตุ้นความคิดสร้างสรรค์และการสำรวจแนวทางใหม่ ๆ
การตั้งคำถามเชิงวิพากษ์ ครอบคลุมหลายมิติในการคิดเชิงวิเคราะห์และวิจารณ์ สามารถแบ่งออกเป็นประเภทย่อย ๆ ได้ ดังนี้
-
คำถามที่เกี่ยวข้องกับการตรวจสอบหลักฐาน (Evidence-based Questions)
คำถามที่มุ่งเน้นให้ผู้ตอบตรวจสอบและวิเคราะห์หลักฐานที่สนับสนุนแนวคิดหรือคำกล่าวนั้น ๆ- ตัวอย่าง: "หลักฐานที่สนับสนุนความคิดนี้คืออะไร? มีหลักฐานเพิ่มเติมที่ขัดแย้งกันหรือไม่?"
-
คำถามที่มุ่งให้เปรียบเทียบและประเมิน (Comparative and Evaluative Questions)
คำถามที่ช่วยให้นักเรียนเปรียบเทียบข้อมูลหรือแนวคิด และประเมินว่ามีข้อดีข้อเสียอย่างไร- ตัวอย่าง: "แนวคิด A มีข้อดีอย่างไรเมื่อเทียบกับแนวคิด B? และแนวคิดไหนน่าเชื่อถือมากกว่ากัน?"
-
คำถามที่ตรวจสอบเหตุผลและตรรกะ (Logical Questions)
คำถามที่มุ่งเน้นการตรวจสอบตรรกะและเหตุผลที่ใช้ในการสนับสนุนแนวคิดหรือข้อสรุป- ตัวอย่าง: "เหตุผลที่ใช้สนับสนุนข้อสรุปนี้สมเหตุสมผลหรือไม่? ตรรกะที่ใช้มีความถูกต้องหรือเปล่า?"
-
คำถามที่ท้าทายข้อสรุป (Challenging Conclusion Questions)
คำถามที่กระตุ้นให้นักเรียนตั้งข้อสงสัยและทบทวนข้อสรุปที่ได้จากข้อมูลหรือหลักฐาน- ตัวอย่าง: "ข้อสรุปนี้มีความเป็นไปได้แค่ไหนที่จะผิดพลาด? มีข้อสรุปอื่นที่อาจถูกต้องกว่าไหม?"
-
คำถามที่เจาะลึกความหมาย (Clarification Questions)
คำถามที่ช่วยให้นักเรียนขยายความหรืออธิบายเพิ่มเติมเกี่ยวกับแนวคิดหรือตรรกะที่นำเสนอ- ตัวอย่าง: "คำกล่าวนี้หมายถึงอะไรในบริบทของปัญหานี้?"
-
คำถามที่เกี่ยวข้องกับการหาทางเลือก (Alternative Questions)
คำถามที่ช่วยให้นักเรียนพิจารณาทางเลือกอื่น ๆ นอกเหนือจากที่มีอยู่- ตัวอย่าง: "มีทางเลือกอื่นในการแก้ปัญหานี้หรือไม่? ถ้ามี ทางเลือกใดจะมีประสิทธิภาพมากที่สุด?"
-
คำถามที่เน้นการเชื่อมโยงข้อมูล (Connecting Questions)
คำถามที่กระตุ้นให้ผู้ตอบเชื่อมโยงข้อมูลจากแหล่งต่าง ๆ เพื่อสร้างข้อสรุปที่ครอบคลุมมากขึ้น- ตัวอย่าง: "ข้อมูลจากแหล่งต่าง ๆ มีความเชื่อมโยงกันอย่างไร? และส่งผลต่อข้อสรุปอย่างไร?"
-
คำถามที่พิจารณาผลกระทบ (Consequence Questions)
คำถามที่เน้นให้ผู้ตอบพิจารณาผลกระทบของแนวคิดหรือตัดสินใจนั้น ๆ- ตัวอย่าง: "หากเราทำตามแนวทางนี้ จะมีผลกระทบต่อส่วนอื่นอย่างไรบ้าง?"
