1.5 การฝึกตั้งคำถามและตรวจสอบคำตอบ
การฝึกตั้งคำถามและตรวจสอบคำตอบเป็นขั้นตอนสำคัญในการพัฒนาทักษะการคิดเชิงวิพากษ์ เพราะช่วยให้นักเรียนได้ฝึกคิดวิเคราะห์ แยกแยะข้อเท็จจริงจากความคิดเห็น และตัดสินใจอย่างมีเหตุผล การตั้งคำถามที่ดีจะกระตุ้นให้นักเรียนสำรวจข้อมูลจากหลายมุมมองและหาคำตอบที่ถูกต้องที่สุด โดยขั้นตอนการฝึกสามารถแบ่งออกเป็นสองส่วนหลัก คือ การตั้งคำถามและการตรวจสอบคำตอบ
1. การฝึกตั้งคำถาม
1.1 วิเคราะห์ปัญหาอย่างรอบคอบ
- เริ่มต้นจากการทำความเข้าใจกับปัญหาหรือสถานการณ์ที่ต้องการคำตอบ นักเรียนควรพิจารณาข้อเท็จจริงที่มีอยู่ และตั้งคำถามเชิงวิพากษ์เพื่อสำรวจประเด็นต่าง ๆ ในสถานการณ์นั้น
- ตัวอย่าง: เมื่อเผชิญกับบทความข่าว นักเรียนอาจตั้งคำถามว่า "ข้อมูลนี้มีหลักฐานอะไรบ้างที่สนับสนุน? ผู้เขียนมีความน่าเชื่อถือหรือไม่?"
1.2 ใช้คำถามที่ท้าทายสมมติฐาน
- นักเรียนควรทบทวนสมมติฐานที่ตนเองหรือผู้อื่นเชื่อว่าถูกต้อง โดยตั้งคำถามเพื่อท้าทายความคิดนั้น ๆ
- ตัวอย่าง: "ถ้าสมมติฐานนี้ไม่ถูกต้อง เราจะหาเหตุผลอื่นใดมาสนับสนุน?"
1.3 คำถามที่เปิดโอกาสให้สำรวจ
- การตั้งคำถามที่เปิดกว้างจะช่วยให้นักเรียนได้สำรวจแนวคิดใหม่ ๆ และเปิดโอกาสให้คิดนอกกรอบมากขึ้น
- ตัวอย่าง: "มีวิธีอื่นอีกไหมที่เราจะสามารถแก้ปัญหานี้ได้?"
2. การตรวจสอบคำตอบ
2.1 ตรวจสอบความสมเหตุสมผลของคำตอบ
- นักเรียนควรพิจารณาว่าคำตอบที่ได้รับมีความสมเหตุสมผลหรือไม่ โดยตรวจสอบว่าคำตอบนั้นมาจากการคิดวิเคราะห์ที่มีหลักการและเป็นไปตามตรรกะ
- ตัวอย่าง: หากนักเรียนพบคำตอบในบทความที่ขัดแย้งกับหลักฐานทางวิทยาศาสตร์ พวกเขาควรถามว่า "คำตอบนี้มีตรรกะและเหตุผลที่ถูกต้องหรือไม่?"
2.2 ตรวจสอบหลักฐานและแหล่งที่มา
- คำตอบที่น่าเชื่อถือควรได้รับการสนับสนุนจากหลักฐานหรือข้อมูลที่มาจากแหล่งที่เชื่อถือได้ นักเรียนควรฝึกตรวจสอบแหล่งข้อมูลและหลักฐานที่เกี่ยวข้อง
- ตัวอย่าง: นักเรียนควรตรวจสอบว่าแหล่งที่มาของข้อมูลนั้นเป็นแหล่งที่น่าเชื่อถือหรือไม่ และหลักฐานที่สนับสนุนคำตอบนั้นมีความเป็นกลางเพียงใด
2.3 การทบทวนและสะท้อนความคิด
- หลังจากได้คำตอบแล้ว นักเรียนควรทบทวนและสะท้อนความคิดของตนเองว่าสิ่งที่ตนได้เรียนรู้สอดคล้องกับหลักฐานที่มีหรือไม่ รวมถึงพิจารณาว่าคำตอบที่ได้มีความครบถ้วนหรือไม่
- ตัวอย่าง: นักเรียนอาจถามตัวเองว่า "คำตอบนี้สอดคล้องกับข้อเท็จจริงทั้งหมดหรือไม่? ยังมีอะไรที่ฉันควรตรวจสอบเพิ่มเติมหรือไม่?"
กิจกรรมแนะนำ:
ให้นักเรียนทำแบบฝึกหัดการตั้งคำถามโดยเริ่มต้นจากการเลือกบทความข่าวหรือการทดลองวิทยาศาสตร์ จากนั้นให้นักเรียนตั้งคำถามที่สำคัญเกี่ยวกับเนื้อหาที่ได้รับ และตรวจสอบคำตอบของตนเองด้วยการใช้หลักฐานและการทบทวนความคิด
