5.3 การพัฒนาทักษะการคิดเชิงวิพากษ์อย่างต่อเนื่อง

5.3.1 การปรับปรุงวิธีคิดของตัวเอง

การปรับปรุงวิธีคิดของตัวเอง (Improving One’s Thinking Processes) เป็นกระบวนการที่นักเรียนใช้เพื่อพัฒนาทักษะการคิดเชิงวิพากษ์ให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น โดยการตรวจสอบและปรับปรุงวิธีการคิดให้เป็นเหตุเป็นผล สอดคล้องกับข้อมูล และยืดหยุ่นต่อการเปลี่ยนแปลง การปรับปรุงวิธีคิดช่วยให้นักเรียนสามารถตอบสนองต่อสถานการณ์ที่ซับซ้อนด้วยวิธีที่มีความสร้างสรรค์และรอบคอบยิ่งขึ้น

1. การวิเคราะห์วิธีคิดที่ใช้อยู่ในปัจจุบัน (Analyzing Current Thinking Patterns)

• นักเรียนควรเริ่มจากการสะท้อนและวิเคราะห์วิธีคิดของตนเองว่ามีจุดแข็งและจุดอ่อนอะไรบ้าง การวิเคราะห์นี้ช่วยให้นักเรียนเห็นชัดเจนว่าส่วนไหนของวิธีคิดที่ต้องการการปรับปรุง
• ตัวอย่าง: นักเรียนอาจทบทวนว่าพวกเขามักจะมองข้ามข้อมูลสำคัญในกระบวนการตัดสินใจหรือไม่ และทำไมถึงเกิดเหตุการณ์เช่นนั้น

2. การตั้งคำถามเพื่อพัฒนาวิธีคิด (Asking Questions to Improve Thinking)

• การตั้งคำถามกับตัวเองเป็นวิธีที่ดีในการพัฒนาวิธีคิด เช่น “ฉันสามารถวิเคราะห์ข้อมูลให้ลึกซึ้งกว่านี้ได้อย่างไร?” หรือ “ฉันมีอคติหรือความเชื่อที่ไม่ตรงกับข้อเท็จจริงหรือไม่?” คำถามเหล่านี้จะช่วยกระตุ้นให้นักเรียนปรับปรุงวิธีคิดให้ดีขึ้น
• ตัวอย่าง: นักเรียนอาจตั้งคำถามว่า "ฉันได้พิจารณาทางเลือกอื่น ๆ ที่อาจมีประโยชน์มากขึ้นแล้วหรือยัง?"

3. การเปิดรับมุมมองที่แตกต่าง (Embracing Diverse Perspectives)

• นักเรียนควรพยายามเปิดรับและเรียนรู้จากมุมมองที่แตกต่างกัน การรับฟังความคิดเห็นและแนวคิดจากคนอื่นช่วยให้นักเรียนได้พิจารณาแนวทางใหม่ ๆ และเห็นข้อจำกัดของวิธีคิดเดิมที่อาจมีอคติหรือไม่ครอบคลุม
• ตัวอย่าง: เมื่อมีคนเสนอแนวคิดใหม่ที่ต่างจากสิ่งที่นักเรียนเชื่อ พวกเขาควรเปิดใจฟังและพิจารณาอย่างเป็นกลางว่ามีข้อมูลใหม่ที่สามารถปรับใช้ได้หรือไม่

4. การทบทวนข้อมูลอย่างละเอียด (Reviewing Information Thoroughly)

• นักเรียนควรฝึกทบทวนและตรวจสอบข้อมูลที่มีอย่างละเอียดก่อนที่จะตัดสินใจ การตรวจสอบข้อมูลอย่างรอบคอบช่วยให้นักเรียนมีความมั่นใจมากขึ้นในความถูกต้องของแนวคิดและการตัดสินใจของตนเอง
• ตัวอย่าง: เมื่อนักเรียนวิเคราะห์ผลการทดลอง พวกเขาควรทบทวนข้อมูลหลายครั้งเพื่อแน่ใจว่าข้อมูลนั้นมีความถูกต้องและสนับสนุนผลลัพธ์ได้อย่างสมเหตุสมผล

5. การฝึกฝนทักษะการคิดอย่างเป็นระบบ (Practicing Structured Thinking)

• การฝึกฝนการคิดอย่างเป็นระบบ เช่น การใช้เทคนิคการวิเคราะห์ SWOT หรือแผนผังสาเหตุและผล ช่วยให้นักเรียนสามารถจัดระเบียบความคิดและวิเคราะห์ปัญหาอย่างเป็นขั้นเป็นตอน การคิดเชิงโครงสร้างทำให้นักเรียนเห็นภาพรวมและมองเห็นความสัมพันธ์ระหว่างปัจจัยต่าง ๆ ได้ดีขึ้น
• ตัวอย่าง: นักเรียนสามารถใช้ SWOT Analysis ในการวิเคราะห์ปัญหาโดยพิจารณาจุดแข็ง จุดอ่อน โอกาส และอุปสรรคที่เกี่ยวข้องกับปัญหานั้น ๆ

6. การสะท้อนผลการคิด (Reflecting on Thinking Outcomes)

• หลังจากตัดสินใจหรือลงมือทำ นักเรียนควรทบทวนผลลัพธ์ของการคิดและการกระทำนั้น ๆ ว่าสิ่งที่ทำไปมีผลอย่างไร และควรปรับปรุงส่วนไหนของวิธีคิดหรือการวิเคราะห์ในอนาคต การสะท้อนผลช่วยให้นักเรียนพัฒนาวิธีคิดของตนเองให้ดีขึ้นเรื่อย ๆ
• ตัวอย่าง: เมื่อนักเรียนสรุปว่าการตัดสินใจบางอย่างไม่ให้ผลตามที่คาดหวัง พวกเขาควรสะท้อนว่าเหตุใดจึงเป็นเช่นนั้น และวิธีคิดที่ใช้มีจุดบกพร่องตรงไหน

คำถามกระตุ้นความคิด

คำถามที่ 1: นักเรียนคิดว่าการตั้งคำถามกับวิธีคิดของตนเองช่วยให้พวกเขาพัฒนาทักษะการคิดอย่างไร?
คำถามที่ 2: เมื่อนักเรียนต้องการปรับปรุงวิธีคิดของตนเอง พวกเขาควรใช้วิธีใดในการเปิดรับและนำมุมมองที่แตกต่างมาปรับปรุงแนวคิดของตน?

เพิ่มเติม:

ให้นักเรียนลองสะท้อนถึงวิธีคิดของตนเอง และพยายามปรับปรุงโดยใช้เทคนิคการตั้งคำถาม การทบทวนข้อมูล และการเปิดรับมุมมองที่แตกต่างเพื่อพัฒนาทักษะการคิดอย่างต่อเนื่อง

แนวทางของคำถามที่ 1:

การตั้งคำถามกับวิธีคิดของตนเองช่วยให้นักเรียนสามารถมองเห็นจุดบกพร่องหรือจุดที่ต้องปรับปรุงในกระบวนการคิด การทบทวนและตั้งคำถามกับตัวเองช่วยกระตุ้นการพัฒนาความคิดอย่างเป็นระบบ โดยเปิดโอกาสให้นักเรียนตรวจสอบว่าตนเองมีอคติหรือมุมมองที่ขาดความครอบคลุมหรือไม่ การตั้งคำถามยังช่วยเพิ่มความลึกในการวิเคราะห์และทำให้การคิดมีประสิทธิภาพมากขึ้น

แนวทางของคำถามที่ 2:

นักเรียนควรใช้วิธีการเปิดรับความคิดเห็นและมุมมองจากผู้อื่น เช่น การฟังความคิดเห็นในระหว่างการอภิปราย การอ่านบทความหรือข้อมูลจากแหล่งที่หลากหลาย การทดลองแนวทางใหม่ ๆ และการแลกเปลี่ยนความคิดกับผู้ที่มีความเห็นต่าง การเปิดใจรับฟังเหล่านี้จะช่วยให้นักเรียนเห็นมุมมองที่กว้างขึ้นและนำมาใช้ปรับปรุงแนวคิดของตนเองให้มีความรอบคอบและมีเหตุผลมากขึ้น